آشنایی با 3 سامانه پدافندی که ایران به جای اس 300 رونمایی کرد

تا پیش از ورود سامانه بسیار دوربرد اس-200 به کشور، پدافند هوایی موشکی ایران از دو موشک MIM-23 هاوک با برد 40 کیلومتر و HQ-2 با برد 34 کیلومتر در رده میانبرد بهره می‌برد که به عنوان دوربردترین سلاح‌های پدافند هوایی کشور نیز محسوب می‌شدند.
هر چند سامانه‌ هاوک به تعداد مناسبی در نیروی هوایی ارتش وجود داشت اما به هر حال جبران برد محدود آن را نکرده و پدافند کشور در دهه 1370 با عملیاتی کردن تعدادی سامانه اس-200 که در ناتو معروف به «SA-5 گامون» است به یکباره صاحب یکی از دوربردترین موشک‌های پدافند هوایی جهان با برد نهایی 250 کیلومتر (یا 300 کیلومتر بسته به نوع موشک) ، سقف پرواز 29هزار (یا 40هزار) متر و سرعت بیش از 7 برابر سرعت صوت شد.

موشک سامانه اس-200 در لحظات اولیه شلیک در دهه 1380 و با بروز تهدیدات جدی پیرامون ایران و نیز عملکرد منابع این تهدید در جنگ‌های اتفاق افتاده، بازنگری در مجموعه پدافند هوایی کشور سرعت گرفت که در نهایت به تفکیک بخش پدافند هوایی از نیروی هوایی ارتش و تشکیل قرارگاه پدافند هوایی خاتم الأنبیاء برای مدیریت تمام توان پدافند هوایی نیروهای مسلح انجامید.
با توجه به وجود تهدیدات هوایی در بردهای مختلف کوتاه، متوسط و بلند وجود سامانه‌های پدافند موشکی در هر یک از این رده‌ها برای مجموعه پدافند هوایی لازم بود. متخصصان کشورمان علاوه بر طراحی و ساخت سامانه‌های مورد نیاز برای 2 رده اول پس از عدم تحویل سامانه اس-300 که قرارداد خرید آن در سال 2007 منعقد شده بود اقدام به طراحی سامانه‌های مورد نیاز در رده برد بلند نیز نموده‌اند که با توجه به کمبودهای ذاتی سامانه اس-200 به عنوان تنها سامانه برد بلند کشور لازم به اجرای این برنامه بوده است.

در این راستا بر اساس اطلاعات منتشر شده 3 رویکرد قابل تشخیص است:

1- طراحی و ساخت موشک برد بلند و افزودن آن به سامانه‌های موجود از جمله اس-200
2- توسعه سامانه باور-373 به عنوان سامانه‌ای با عملکرد مشابه و حتی برتر از اس-300 روسی
3- افزوده شدن موشک‌هایی با برد 100 و 200 کیلومتر به سامانه میانبرد سوم خرداد

بهسازی اس-200

سامانه اس-200 به دلیل قابلیت‌های موشک خود نظیر برد و سقف پرواز بسیار بالا و سرعت چشمگیر که بالغ بر 2500 متر بر ثانیه در نمونه‌های آخر آن است عملاً به عنوان یک سامانه راهبردی تلقی می‌شود به خصوص توانایی آن برای درگیری با موشک‌های بالستیک نیز مورد توجه کارشناسان نظامی است. این سامانه توانایی درگیری با اهدافی با بیشینه سرعت 1100 متر بر ثانیه را دارد که بسیار بیشتر از سرعت سریعترین هواپیماهای نظامی فعلی و آینده نزدیک است.
موشک این سامانه دارای یک پیشران اصلی سوخت مایع (در اغلب گونه‌ها) و 4 بوستر (پیشران کمکی) سوخت جامد است. این پیشران‌های کمکی که حدود 4.9 متر طول و 48 سانتیمتر قطر دارند بین 3 تا 5.1 ثانیه کار کرده و سپس جدا می‌شوند.
در اینجا می‌توان برای درک بهتر از ابعاد موشک سامانه اس-200 گفت موشک‌های شاهین و شلمچه در سامانه مرصاد حدود 5 متر و 37 سانتیمتر قطر دارند. پیشران اصلی موشک نیز با توجه به برنامه‌ریزی مورد نظر متناسب با شرایط پروازی هدف و فاصله آن تا محل پرتاب بین 51 تا 150 ثانیه کار می‌کند و موشک را به برد مفیدی بین 150 تا 300 کیلومتر می‌رساند.

موشک سامانه اس-200 در ایران

به ادعای برخی کارشناسان خارجی که بر تحلیل‌هایی از تصاویر ماهواره‌ای استوار و در سال 2010 منتشر شده، ایران سامانه‌های اس-200 خود را در 7 منطقه گسترش داده است که برخی از آنها شامل پایگاه‌هایی در تهران، همدان، اصفهان، بوشهر و بندرعباس می‌شود. بر این اساس 2 مجموعه به کار گرفته شده در جنوب به ترتیب توانایی پوشش شمال و غرب خلیج فارس و محدوده اطراف تنگه راهبردی هرمز را دارند.

محل استقرار سامانه‌های اس-200 در ایران به ادعای منابع خارجی

اما این سامانه ارزشمند از ابتدا دارای مشکلات متعددی بود که به سطح فناوری و سبک و اهداف طراحی زمان آن باز می‌گشت. نسل اول این سامانه در 1967 وارد خدمت نیروهای دفاع هوایی شوروی سابق و در دهه‌های بعد نمونه‌های دیگر آن برای صادرات به کشورهای مختلف عرضه شد.
یکی از سوابق جنگی این سامانه عملیات نظامی آمریکا در سال 1986 در لیبی معروف به عملیات الدورادو است که در آن سامانه‌های اس-200 لیبیایی که از نسل‌های اول بودند در مقابل مهاجمین کاری از پیش نبردند.
هر چند تا مدت‌ها تنها نسخه صادراتی از سامانه اس-200 در اختیار مشتریان خارجی قرار می‌گرفت اما با گسترش سامانه‌های پیشرفته‌تر اس-300 خصوصاً نسل‌های جدید آن و برای کمک به وضع بحرانی اقتصاد روسیه نمونه‌های بهتر اس-200 به همراه سامانه‌های کمکی برای فروش عرضه شدند به طوری که بین سال‌های 1998 تا 2002 اس-200 سهم بزرگی از میزان فروش های نظامی خارجی روسیه را به خود اختصاص داده بود.
بهسازی‌های مختلفی توسط کشور سازنده بر اساس تجربیات عملکرد اس-200 در نقاط مختلف جهان و با استفاده از فناوری‌های جدید به انجام رسید که شامل اصلاحاتی روی رادارهای مختلف این سامانه و به کار گیری ترکیبی با یک اخلالگر قدرتمند زمین‌پایه می‌شد.
بهسازی اس-200 در ایران نیز به طور مستقل به اجراء در آمد که به طور کلی شامل اصلاحات در بخش‌های پردازش، فرستنده، گیرنده، جنگ الکترونیک و تحرک‌پذیری سامانه بوده است. یکی از فعالیت‌های به انجام رسیده برای بهسازی اس-200 در ایران به گفته مسئولان دفاعی، تعویض تمامی اجزای آنالوگ آن با تجهیزات دیجیتال است.
به گزارش مشرق، استفاده از زیرسامانه‌هایی که قطعات الکترونیکی آنها دارای فناوری نیمه هادی و حالت جامد به جای فناوری لامپی هستند فواید بسیاری را به دنبال دارد از جمله کاهش احتمال بروز خرابی در دستگاه به میزان بسیار پائین در ساعات کارکرد بسیار بالا، کاهش زمان تعمیر و تعویض تجهیزات الکترونیکی، افزایش عمر کاری اجزاء و کل سامانه که منجر به قابلیت کارکرد 24 ساعته سامانه اس-200 بهسازی شده در ایران شده است، افزایش قابلیت اطمینان سامانه و افزایش سرعت پردازش که منجر به واکنش سریعتر سامانه به تهدیدات شناسایی شده می‌گردد.
همچنین مدت زمان روشن ماندن نهایی سامانه نیز بسیار افزایش یافته و زمان مورد نیاز برای بازبینی و تعمیرات نیز بسیار کاهش یافته است.
دو رادار اصلی سامانه یعنی اسکوئرپیر و همچنین آبارونا به علاوه اخلالگرها نیز در ایران مورد بازبینی قرار گرفته‌اند. لازم به ذکر است بهسازی‌های بومی روی این سامانه‌ها به مراتب مهم‌تر و مفصل‌تر از کارهای خارجی بوده است به طوری که موجب تعجب متخصصان کشور سازنده آن نیز شد.
با توجه به ویژگی‎های موشک بسیار دوربرد سامانه اس-200 که از نوع سوخت مایع با چهار موتور کمکی جدا شونده سوخت جامد است برای انهدام اهداف در برد بالا مناسب‌تر است تا برای منهدم کردن هدف‌ها در برد متوسط. هر چند اس-200 در ایران قابلیت انهدام پهپادها را نیز پیدا کرده که در رزمایش مدافعان آسمان ولایت-4 با انهدام پهپادی در ارتفاع حدود 18280 متری و مسافت بیش از 100 کیلومتر اثبات شد.
اما با توجه به خارجی بودن این موشک و سختی تأمین و مفید بودن آن برای انهدام اهداف سریع و بلندپرواز و در بردهای بالا، اضافه شدن موشک‌هایی با برد متوسط و بلند از نوع سوخت جامد می‎توانست کارایی کلی سامانه را دوچندان کند.

صیاد-3

بدیهی است با توجه به پیشرفت‌های علمی و فنی در عرصه هوافضا، موشک‌های جدید را می‌توان با چابکی بسیار بیشتر از بیشینه توان مانوردهی موشک‌های بزرگ و سنگین مانند نمونه مورد استفاده در سامانه اس-200 طراحی کرد. از این رو موشک صیاد-2 برای بردهای متوسط و ارتفاعات متوسط تا بلند و موشک صیاد-3 برای پوشش بردهای بالا و ارتفاعات متوسط تا بالا توسعه یافتند.

موشک میانبرد صیاد-2 و پرتابگر 4 فروندی آن

موشک جدید صیاد-3

هر دو موشک صیاد-2 و 3 دارای پیشران سوخت جامد بوده و بر خلاف موشک سامانه اس-200 قابلیت ذخیره و شرایط نگهداری ساده‎ای داشته و البته از موشک‎های ارزشمند سامانه اس-200 نیز ارزان‎تر هستند. موشک‎های این سامانه روسی به دلیل شرایط سوخت‎های مایع نمی‎توانند پس از شارژ شدن سوخت بیش از چند ماه در حالت آماده به شلیک باشند اما موشک سوخت جامد می‎تواند سال‎ها این شرایط را حفظ کند.
به علاوه باید به تحرک پائین سامانه اس-200 نیز اشاره کرد که بخشی از آن ناشی از ابعاد و وزن موشک و پرتابگر آن و بخشی دیگر ناشی از شرایط موشک‌های سوخت مایع و انواع سامانه‌های پشتیبان آن است. البته قدیمی بودن طراحی این سامانه و مفاهیم مطرح در طراحی سامانه‌های پدافندی در آن دوران نیز از دلایل دیگری است که به تحرک پائین این سامانه منجر شده است.
اما امروزه و خصوصاً در ایران طراحی سامانه‌ها به طوری که قابلیت تحرک بالایی داشته باشند همواره مورد توجه است.
از سوی دیگر اضافه شدن هر پرتابگر موشک‌های صیاد-2 و 3 (به عنوان محصولات بومی با تعداد تولید کافی) به سامانه اس-200 پایایی رزمی آن را در برابر حجم بالایی از حملات دشمن به میزان بسیاری افزایش می‎دهد.
همچنین با توجه به توانمندی سامانه اس-200 در کشف و ردگیری موشک‎های بالستیک، موشک صیاد-2 و خصوصاً صیاد-3 نیز در آینده می‎توانند در محدوده‎هایی با طیف‎هایی از پرتابه‎های بالستیک و شبه بالستیک درگیر شوند.
تلفیق سامانه‌های جدید با سامانه اس-200 در قالب سه مجموعه تلاش-1 و 2 و 3 صورت گرفته که به ترتیب به بردهای کوتاه، متوسط و بلند مربوط می‌شود که در واقع تلاشی برای پر کردن کمبود پوشش بردهای مختلف با موشک‌هایی مناسب بوده است. در رده برد بلند سامانه تلاش-3 به عنوان کاربر موشک صیاد-3 تا برد بیش از 200 کیلومتر را پوشش می‌دهد که آزمایش این سامانه نیز با موفقیت صورت گرفته است.

موشک صیاد-3 در کنار رادار جدید حافظ مربوط به سامانه مرصاد

به نظر می‌رسد سامانه‌های تلاش به عنوان واسط بین موشک و پرتابگر با سامانه اس-200 عمل کرده و به گفته مسئولان دفاعی کار آشکارسازی و ردگیری هدف را برای موشک‌های جدید بر اساس داده‌ها یا اطلاعات رسیده از سامانه اس-200 به انجام می‌رسانند.
همچنین تصاویر منتشر شده از زیرسامانه کنترل آتش موشک‌های صیاد-2 نشان می‌دهد در این پروژه امکان درگیری همزمان با چند هدف نیز حاصل شده است که در سامانه اصلی اس-200 وجود نداشته است. طبیعتاً در سامانه تلاش-3 نیز می‌توان وجود همین قابلیت را بسیار محتمل دانست.
در زمینه موشک صیاد-3 هر چند مشخصاتی از عملکرد و اجزاء آن بیان نشده اما با نگاهی به تصاویر منتشر شده از نمایشگاه دستاوردهای وزارت دفاع می‌توان به نکاتی پیرامون این موشک اشاره کرد. صیاد-3 بر خلاف صیاد-2 که از بال‌های کشیده در امتداد بدنه استفاده می‌کند فاقد بال‌های اصلی بزرگ بوده و بال‌های کوچکی به شکل متوازی الاضلاع و با پیکربندی ضربدری در انتهای بدنه آن قرار دارند.
در پشت این بال‌ها نیز بالک‌هایی مشاهده می‌شود. طول بدنه این موشک دستکم در حدود 5.5 تا 6 متر قابل تخمین است.

موشک صیاد-3

به گزارش مشرق، از مقایسه با المان‌های موجود در نمایشگاه مذکور می‌توان دریافت قطر بدنه موشک صیاد-3 برابر یا بسیار نزدیک به قطر بدنه موشک صیاد-2 و در حدود 38 تا 40 سانتیمتر است. این نکته احتمال استفاده از زیرسامانه‌های یکسان در دو موشک فوق را بیشتر می‌کند همچنان که برخی اجزاء روی بدنه دو موشک نیز یکسان است.

محل برخی اجزاء موشک صیاد-2

با توجه به برخورداری موشک صیاد-2 از سامانه هدایت ترکیبی و امکان ردیابی خودکار و مستقل می‌توان وجود همین قابلیت‌ها در موشک صیاد-3 را نیز گمانه‌زنی کرد.
زیرا با نگاهی به منابع معتبر در زمینه سامانه‎های هدایت می‎توان کاربرد هدایت ترکیبی را در زمینه موشک‎های میانبرد و دوربرد یافت که شامل هدایت دستوری یا اینرسیایی برای فازهای ابتدائی و هدایت داخل موشک (TVM) بر مبنای روش‎هایی مانند ناوبری تناسبی است. یکی از این روش‎های هدایت داخل موشک، هدایت راداری فعال یا غیرفعال است که در فاز نهایی پرواز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
همانطور که پیشتر ذکر شد بر اساس مشخصات عملکردی اعلام شده از سامانه تلاش-3 که پوشش برد 200 کیلومتر را شامل می‌شود احتمالاً برد موشک صیاد-3 باید در حدود 200 کیلومتر یا کمتر باشد که رسیدن به این برد بالا تنها با اتکا به آخرین فناوری‌ها در زمینه پیشران سوخت جامد، سازه و بدنه و زیرسامانه‌هایی با وزن سبک ممکن است.
می‌توان یکی از علت‌های قرار گرفتن سامانه اس-200 در میان رویکردهای رفع نیاز به سامانه دوربرد را در رادارهای این سامانه دانست.
رادار اصلی سامانه فوق که با نام اسکوئرپیر (Square Pair) شناخته می‌شود برد نهایی 500 کیلومتر دارد که در برابر اهداف کوچک به 260 تا 300 کیلومتر می‌رسد. همچنین سامانه اس-200 از رادار P-14 آبارونا نیز به عنوان رادار جستجوی اولیه استفاده می‌کند که برد نهایی 600 کیلومتر و برد 360 کیلومتر در برابر اهداف کوچک دارد.

رادار اسکوئرپیر

هر چند این رادارها یا غیرمتحرک بوده یا تحرک پائینی دارند اما در مناطقی که به طور ثابت نیاز به استقرار سامانه دوربرد وجود دارد قابلیت تحرک در اولویت اول نخواهد بود و در دفاع از خود سامانه دوربرد در برابر حملات دشمن ضعف تحرک تا حدودی توسط سامانه‌های کوتاه برد و میانبرد قابل جبران است.

رادار آبارونا در ایران

به علاوه با نگاهی به بهسازی‌های صورت گرفته روی رادار P-14 در کشور سازنده یعنی روسیه که به افزایش قابلیت‌ها و کاهش محدودیت‌ها و مشکلات آن منجر شده این نتیجه می‌شود که خود سازنده نیز این رادار را برای ادامه کار در محیط عملیاتی همچنان توانمند یافته است.
در نتیجه این بهسازی‌ها در رادار فوق ضمن تجهیز به قطعات حالت جامد به جای لامپ‌های خلأ، مقاومت در برابر جمینگ‌های فعال و اخلال پالسی غیرهمزمان و بازتاب‌های ناخواسته ناشی از محیط پیرامون، توانایی پردازش داده‌ها، تبادل اطلاعات به صورت خودکار و قابلیت اطمینان و دوام سامانه افزایش یافته است. بدیهی است که این بهسازی‌ها یا کارهایی بالاتر از آن توسط متخصصان داخلی نیز روی این سامانه قابل اجرا بوده و هست.
بنا بر این با در نظر داشتن آماده به کار بودن سامانه اس-200 به عنوان یک واقعیت، بهسازی‌های سامانه‌های راداری آن و گسترش فعلی این سامانه در نواحی مختلف کشور افزوده شدن موشک‌های جدید به این سامانه راه حل مناسبی برای رفع سریعتر بخشی از نیاز به سامانه پدافند موشکی دوربرد جدید بوده است که شواهد امر نشان دهنده عملیاتی شدن نتایج این رویکرد است در حالی که دستاوردهای راه حل های دیگر هنوز عملیاتی نشده است.
همچنین خبری مبنی بر استفاده از موشک‌های جدید صیاد-2 به همراه سامانه مرصاد نیز وجود دارد. نمایش موشک صیاد-3 در کنار رادار حافظ (رادار جدید برای سامانه مرصاد) در نمایشگاه دستاوردهای وزرات دفاع نیز می‌تواند این احتمال را ایجاد کند که در آینده صیاد-3 نیز به سامانه مرصاد افزوده شود.
در این صورت سامانه مرصاد نیز با استفاده از رادار و موشک جدید توانایی درگیری با اهداف در بردهای بیشتر را خواهد داشت. البته باید منتظر شد تا در آینده صحت خبر فوق آشکار شود.

باور-373

رویکرد دومی که برای افزایش توان مجموعه پدافند هوایی کشور در بردهای بلند مد نظر قرار گرفته طراحی و ساخت سامانه پدافند هوایی موشکی باور-373 است. پس از شروع داستان اس-300 و روشن شدن مجدد بی‌تعهدی طرف روس، مسئولان داخلی از برنامه ساخت سامانه‌ای مشابه در داخل پرده برداشتند که با توصیه فرماندهی کل قوا مبنی بر اتکا به توان داخل برای رفع نیاز فوق، کلید خورده است.
تا کنون هیچ‌گونه مشخصات عملکردی راجع به این سامانه منتشر نشده اما از مصاحبه‌های انجام شده مسئولین دفاعی بر می‌آید که با مطالعه ویژگی‌های برترین سامانه‌های دنیا در این رده، اقدام به طراحی و ساخت باور-373 شده است.
در اینجا با اشاره‌ای به برخی از ویژگی‌های اس-300 علت تلاش برای در اختیار داشتن چنین سامانه‌ای با توجه به وجود اس-200 روشن تر می‌شود.
به گزارش مشرق، موشک‌های سامانه اس-300 در قیاس با اس-200 کوچکتر بوده و بردهای تا 200 کیلومتر را (در گونه S-300PMU-2) پوشش می‌دهند. اما کوچکتر بودن آنها باعث می‌شود تا حمل چندین فروند از آنها در یک پرتابگر مقدور باشد به علاوه تحرک تمامی اجزای سامانه اس-300 نیز بسیار بیشتر از اس-200 است.
همچنین بر خلاف اس-200 که از موشک سوخت مایع بهره می‌برد موشک‌های سامانه اس-300 از نوع سوخت جامد هستند که موجب می‌شود ضمن سادگی حمل و نقل و سرعت آماده شدن برای شلیک، عمر انبارداری بسیار بالاتری نیز داشته باشند.

شلیک موشک دوربرد 48N6E2 از سامانه S-300PMU-2

این سامانه همچنین علاوه بر مقاومت بسیار بالا در برابر اخلال‌های الکترونیکی دشمن توان درگیری همزمان با چندین هدف را دارد که به مدد فناوری‌های جدیدتر و زیرسامانه‌های توانمندتر و تعداد زیاد موشک‌های آماده پرتاب حاصل شده است. هر آتشبار سامانه اس-200 دارای 6 پرتابگر تکی است ولی هر آتشبار اس-300 از حداقل چهار پرتابگر چهار فروندی یعنی 16 موشک بهره می‌برد.
این موشک‌ها بسیار چابک و مانورپذیر هستند و از این رو توانایی درگیری با هواپیماهای جنگنده و اهداف نسبتاً کوچک نظیر موشک‌های کروز را به راحتی دارند که چنین قابلیتی در اس-200های بهسازی نشده مطلقاً وجود ندارد. پرتابگرهای موشک در سامانه اس-300 به صورت عمودی موشک‌ها را با فشار گاز سرد به بالا پرتاب کرده و سپس پیشران خود موشک شروع به کار می‌کند.
با روش پرتاب عمودی، سرعت واکنش سامانه در برابر تهدیدات پرتعداد در سمت‌های مختلف به میزان بسیار بالایی نسبت به پرتابگرهای مایل افزایش می‌یابد.
همچنین بارگذاری مجدد موشک‌ها در اس-300 بسیار سریعتر از اس-200 صورت می‌پذیرد. از نظر قیمت هر موشک در برابر ارزش هدف نیز موشک‌های سامانه اس-200 بیشتر برای هدف قرار دادن اهداف پر ارزش مناسب است.
بنابراین وجود سامانه‌ای نظیر اس-300 در مجموعه پدافند هوایی ایران لازم است اما متخصصان داخلی اثبات کرده‌اند که نیازمند تجهیزات بیگانه نبوده و اس-300 تنها برای صرفه‌جویی در زمان مدنظر قرار گرفته. البته با توجه به وجوه مختلف بازدارندگی دفاعی در کشور زمان کافی برای توسعه نمونه بومی از چنین سامانه‌ایی فراهم شد و انشاالله در آینده نزدیک به دست رزمندگان اسلام خواهد رسید.
در طراحی این موشک ویژگی‌های برتر سامانه‌های مشابه ساخته شده در دنیا مورد مطالعه دقیق قرار گرفته و در نتیجه سامانه‌ای با امکانات متنوع از نظر مأموریتی پدید آمده است. به طور خاص در مقایسه با سامانه اس-300 مورد سفارش ایران، باور-373 توانایی درگیری با اهداف متنوعی را دارد که این به دلیل ماهیت متفاوت تهدیدات پیش روی ایران در قیاس با روسیه است.
باور-373 علاوه بر توانایی درگیری با اهداف به اصطلاح آیرودینامیک نظیر هواپیما، توانایی درگیری با موشک‌های بالستیک، کروز و همچنین موشک‌های دیگر را داشته و انهدام اهداف با سطح مقطع راداری پایین به طور ویژه در طراحی آن مورد توجه بوده است.
طراحی اجزاء مختلف این سامانه شامل رادارها و موشک در بخش‌های نظامی و دانشگاهی کشور انجام شده و علاوه بر اجرای انواع آزمایش‌های فنی روی زیرسامانه‌ها، اولین شلیک موفق سامانه باور-373 نیز به ثبت رسیده است. به گفته فرمانده قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء ارتش امید می‌رود تا پیش از پایان سال 1394 این سامانه به طور کامل عملیاتی شود.
همچنین به گفته مسئولین قرار بوده تا در این سامانه از 2 یا 3 نوع موشک برای پوشش بهتر بردها و ارتفاعات مختلف در قالب لایه‌های پدافندی متعدد بهره‌برداری شود.
تا کنون تنها اجزاء مشاهده شده به طور مشخص از سامانه باور-373 شامل موشک دوربرد آن که ظاهراً با نام صیاد-4 شناخته می‌شود و رادار ردگیری هدف است. البته در رژه روز ارتش در سال 89 خودروهای پرتاب موشک و رادار رهگیری هدف که شباهت بالایی به نمونه‌های مورد استفاده در سامانه اس-300 داشتند به نمایش در آمد که پس از آن رژه اطلاعاتی تا کنون راجع به خودروهای مذکور منتشر نشده است اما به احتمال بسیار زیاد پرتابگرهای باور-373 ایرانی نیز مانند سامانه‌های روسی از نوع عمودپرتاب خواهد بود.

پرتابگر مشاهده شده ایرانی در سال 89

سامانه پدافند هوایی دوربرد موشکی باور-373 همانند نمونه‌های خارجی دارای مأموریت مشابه، خصوصاً سامانه اس-300 روسی علاوه بر اتصال به انواع رادارهای هشدار زودهنگام باند UHF و VHF (مانند نبو، کاستا و گاما)، از رادارهای مختلفی در آتشبار خود بهره می‌برد.
یکی از این رادارها که در نمایشگاه اخیر دستاوردهای وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح بر روی خودروی جدید ظفر به نمایش در آمده بود نمونه رادار ردگیری اهداف با برد متوسط به بالا است که وظیفه ردگیری اهداف هوایی و موشک‌های بالستیک را دارد.

رادار ردگیری هدف در سامانه باور-373

سامانه اس-300 در نسل‌های آخر خود از 3 نوع رادار آرایه فازی استفاده می‌کند؛ رادار 64N6E (و نمونه پیشرفته‌تر آن 64N6E2) با برد 300 کیلومتر و کاربرد جستجوی اولیه و مراقبت هوایی خصوصاً در برابر اهداف بالستیک، رادار 96L6 برای جستجوی اولیه اهداف در تمامی ارتفاعات با برد 300 کیلومتر و رادارهای 30N6E (و نمونه پیشرفته‌تر آن 30N6E2) برای رهگیری اهداف و هدایت موشک با برد 200 کیلومتر.
در سامانه اس-400 نیز از 3 گونه رادار آرایه فازی استفاده می‌شود؛ رادار 96L6، رادار 91N6E برای جستجوی اولیه اهداف خصوصاً اهداف بالستیک و رادار 92N6E برای رهگیری اهداف و هدایت موشک. دو رادار آخر به ترتیب گونه‌های بهسازی شده از رادارهای 64N6E و 30N6E هستند.

رادار 30N6E2 در بالا و 64N6E2 در پائین

رادار 92N6E در بالا و 91N6E در پائین

رادار 96L6

به گزارش مشرق، در سامانه‌های پدافندی اس-300 و اس-400 علاوه بر پرتابگرهای موشک و رادارها، اجزاء دیگری نیز به کار می‌رود که شامل خودروهای فرماندهی، ارتباطات، حامل موشک‌های ذخیره، خودروی بارگذار موشک و ... است.
در تصاویر زیر آرایش کلی اجزاء اصلی 2 سامانه فوق به نمایش در آمده است. می‌توان انتظار داشت که بخش‌های تشکیل دهنده سامانه باور-373 نیز شباهت‌هایی به این 2 سامانه پیشرفته پدافندی روسیه داشته باشد.

اجزاء اصلی سامانه S-300PMU-2

اجزاء اصلی سامانه S-400

خودروی واحد فرماندهی 54K6E2

رادار آرایه فازی و متحرک مشاهده شده از سامانه باور-373 که از آنتن مسطح مستطیلی بهره می‌برد قابل مقایسه با رادار 96L6 است که این رادار روسی بردی بین 5 تا 300 کیلومتر داشته و توانایی ردگیری تا 100 هدف با سرعت‌های 50 تا 2800 متر بر ثانیه را دارد.
با توجه به انواع رادارهای پیشرفته ساخته شده در کشور برای رادار ایرانی نیز کارایی مشابهی را می‌توان در نظر گرفت. این رادار قابلیت چرخش مکانیکی در صفحه افقی برای پوشش 360 درجه اطراف را داشته و جستجوی آن در راستای عمودی نیز قاعدتاً با چرخش الکترونیکی امواج به انجام می‌رسد.
با توجه به ساختار گونه‌های پیشرفته سامانه‌های اس-300 و اس-400 و البته تصاویر حاشیه‌ای منتشر شده از نمایشگاه وزارت دفاع در شهریور ماه باید انتظار معرفی سایر رادارهای سامانه باور-373 را در آینده نزدیک داشت.

صیاد-4

موشک مشاهده شده با سامانه باور-373 در نمایشگاه وزارت دفاع که به نظر می‌رسد با نام صیاد-4 شناخته می‌شود شباهت بالایی به خانواده موشک‌های 48N6E روسی دارد که در سامانه‌های اس-300 و اس-400 به کار می روند.
موشک 48N6 که به جای خانواده موشک‌های 5V55 به سامانه اس-300 افزوده شد با کمی طول و قطر تقریباً یکسان نسبت به انواع 5V55 قابلیت‌های عملیاتی بسیار بالاتری دارد. این موشک 7.5 متری که قطر آن 51.9 سانتیمتر است 1800 کیلوگرم جرم داشته و به سرعت 10 برابر سرعت صوت می‌رسد و اهداف را در ارتفاع‌های 10 متر تا 27هزار متر مورد هدف قرار می‌دهد.

موشک صیاد-4 مربوط به سامانه باور-373

نمایش اجزاء داخلی موشک 48N6E3

برد عملیاتی نمونه عادی آن بین 5 تا 150 کیلومتر بوده و در نمونه 48N6E2 به 195 کیلومتر می‌رسد. این موشک‌ها از یک سرجنگی 150 کیلوگرمی بهره می‌برند و با اتکاء به سامانه تغییر بردار رانش در خروجی پیشران خود، توانایی اجرای مانورهایی تا 25 برابر شتاب جاذبه (25g) را دارند.
البته موشک‌های گونه ضد بالستیک سامانه اس-300 یعنی S-300V توانایی تمرکز ترکش‌های سرجنگی خود به سمت هدف را نیز دارند که ممکن است این توانمندی در نمونه‌های جدید موشک‌های به کار رفته در سایر گونه‌های سامانه اس-300 نیز ایجاد شده باشد.
با توجه به شباهت بالای موشک صیاد-4 با خانواده موشک‌های 48N6 و با در نظر داشتن توان فناورانه کشورمان در عرصه سوخت جامد و سامانه‌های هدایت، کنترل و ناوبری که در موشک‌های صیاد-2 و خانواده موشک‌های طائر-2 نمود داشته به نظر می‌رسد از نظر عملکرد، موشک ایرانی با نمونه‌های روسی کاملاً قابل مقایسه باشد همانطور که موشک‌های طائر-2 با گونه همرده روسی خود یعنی 9M317 در سامانه Buk-M2E کاملاً برابر و در مواردی برتر است.
با توجه به گسترش تهدیدات دورایستای هوایی در فضای نبردهای امروز نیاز به افزایش برد درگیری سامانه‌های پدافند هوایی موشکی بیشتر شده است. امروزه بمب‌های سبک و کوچک هواپرتاب به بردهای بیش از 110 کیلومتر رسیده و موشک‌های کروز هواپرتاب متعددی با بردهای بیش از 300 کیلومتر و قابلیت رهایی از هواپیماهای جنگنده توسعه یافته‌اند.
بنا بر این سامانه‌های جدید بایستی توانمندی مؤثر درگیری با اهداف کوچک در بردهای بالا و مهمتر از آن توانایی انهدام هواپیماهای حامل آنها را در برد چند صد کیلومتری پیش از رهایی تسلیحات دورایستا داشته باشند.
با گسترش سامانه‌های پدافند هوایی موشکی با این رده از شعاع درگیری، خود به خود پیوستگی بالایی در پوشش آسمان کشور پدید آمده و درصد تهدیدآمیز بودن موقعیت‌های مختلف برای دشمن بسیار افزایش می‌یابد.
در تصاویر مثالی زیر، میزان پوشش پدافند هوایی موشکی روی ایران بر اساس عملکرد تعدادی از 2 سامانه S-300PMU-1 با برد درگیری 150 کیلومتر و S-400 با برد درگیری 400 کیلومتر با فرض استقرار سامانه‌ها در فواصل نزدیک مرزها نمایش داده شده است.

پوشش با سامانه S-300PMU-1

پوشش با سامانه S-400

همانطور که مشاهده می‌شود با بهره‌برداری از سامانه‌های دوربرد با تعداد کمی سامانه فضای بیشتری تحت پوشش قرار می‌گیرد.
به گزارش مشرق، می‌توان گمانه‌زنی کرد با توجه به اهداف طراحی سامانه باور-373 و با الگوبرداری از سامانه‌های پیشرفته دنیا این سامانه‌ایرانی از نظر برد موشک، عملکردی بین S-300PMU-2 (با برد درگیری 200 کیلومتر) وS-400 داشته باشد. این در حالی است که برای پوشش نواحی نمایش داده شده در تصاویر فوق با سامانه‌های میانبردی مانند مرصاد و سوم خرداد نیاز به تعداد بسیار بالایی از آنها وجود دارد.

تنوع موشکی

نگاهی به روند جنگ‌های اخیر نشان دهنده افزایش حجم حملات هوایی به صورت کاملاً هماهنگ و شبکه محور است که طبیعتاً در نبردهای آینده نیز پیگیری خواهد شد. این رویکرد نیز با افزایش توان درگیری با چندین هدف توسط سامانه‌ها قابل مقابله است که باید در باور-373 نیز وجود داشته باشد.
وجه دیگری که در نبردهای مدرن امروزی کاملاً مرسوم شده استفاده از آرایه متنوعی از ابزارهای مختلف در حمله همزمان به طرف مقابل است که عمدتاً شامل انواع موشک‌های کروز ضد اهداف زمینی و ضد رادار، بمب های هواپرتاب، انواع پهپادهای کوچک و بزرگ شناسایی و رزمی و هواپیماهای بمب افکن و جنگنده از انواع پنهانکار راداری و در برخی موارد سلاح‌های بالستیک و شبه بالستیک می‌شود.

از این رو سامانه‌های جدید بایستی توانایی رهگیری و درگیری با طیف متنوعی از اهداف در فواصل و ارتفاعات مختلف با شرایط پروازی مربوطه را داشته باشند.
در زمینه ردگیری و رهگیری، رادارهای آرایه فازی این امکان را فراهم می آورند که تعداد زیادی از اهداف به طور همزمان شناسایی، ردگیری و رهگیری شود. برای درگیری مؤثر نیز در سامانه‌های جدید روسی مانند اس-350 از 3 گونه و در اس-400 از 4 گونه موشک استفاده می‌شود که در بردهای مختلف شامل کمتر از 50 تا کمتر از 400 کیلومتر عمل می‌کنند و البته 2 گونه از این موشک‌ها بین 2 سامانه فوق مشترک است.
این موشک‌ها از سطح بالاتری از قابلیت مانور و دقت در اصابت برخوردار هستند که در کنار استفاده از پیشران سوخت جامد پیشرفته و زیرسامانه‌هایی با فناوری‌های جدید، موشک‌هایی با وزن و حجم کمتر نسبت به نسل‌های قبلی حاصل شده‌اند. تمامی انواع موشک‌ها در سامانه‌های اس-300، اس-350 و اس-400 به صورت عمودی از پرتابگرهای استوانه ای پرتاب می‌شوند.

برخی از موشک‌های مورد استفاده در سامانه‌های اس-300 و اس-400

موشک‌های میانبرد 9M96E و 9M96E2

استقرار موشک‌های خانواده 9M96 در کنار موشک‌های دوربرد در اس-400

همانطور که پیشتر اشاره شد قرار است در سامانه باور-373 نیز از چند نوع موشک استفاده شود. هر چند برد نهایی عملکرد این سامانه پیشرفته اعلام نشده اما با توجه به مقایسه آن با سامانه S-300PMU-2 در اطلاعات ارائه شده به مسئولان در نمایشگاه دستاوردهای وزارت دفاع که در تصاویر منتشره از این نمایشگاه مشهود است و نیز در نظر داشتن این نکته که موشک صیاد-3 احتمالاً بردی نزدیک به 200 کیلومتر دارد باید برای دوربردترین موشک سامانه جدید ایرانی یعنی موشک صیاد-4 برد بالاتری در نظر گرفت.

موشک‌های صیاد-3 و 4 در نمایشگاه دستاوردهای وزارت دفاع

همچنین برای عملکرد بهتر سامانه در برابر اهداف کوچک نیز می‌توان انتظار به کارگیری موشک‌هایی با برد متوسط را در باور-373 داشت که احتمالاً جدی‌ترین تفاوت آنها با جدیدترین موشک‌های میانبرد کشور یعنی صیاد-2 و خانواده موشک‌های طائر-2 قابلیت شلیک آنها به صورت عمودی باید باشد.
توانمندی‌هایی نظیر شبکه شدن با سایر تجهیزات پدافند هوایی و تحرک بالای تمام اجزاء سامانه نیز از دیگر مواردی است که در توانمندی‌های جدیدترین ابزار دفاعی سازمان پدافند هوایی ایران به چشم می‌خورد. در مجموع از گفته‌های مسئولان دفاعی و اطلاعات منتشر شده تا کنون پیرامون سامانه پدافند هوایی موشکی راهبردی باور-373 می‌توان دریافت که رویکردهای نبرد مدرن کاملاً در طراحی این سامانه لحاظ گردیده است.

ارتقاء سامانه سوم خرداد

سامانه سوم خرداد به عنوان یکی از جدیدترین دستاوردهای دفاعی کشور در زمینه ادوات پدافند هوایی موشکی در رده میانبرد شناخته می‌شود که با برخورداری از رادارهای آرایه فازی فعال روی خودروهای پرتابگر و با استفاده از موشک‌های بهره‌مند سوخت جامد پیشرفته توانایی درگیری با اهداف در برد 50 کیلومتر و ارتفاع حدود 23 (یا 25) کیلومتر را دارد.
یکی از مهمترین قابلیت‌های این سامانه توانایی درگیری همزمان با 4 هدف و هدایت تا 2 فروند موشک به سمت هر هدف و در مجموع هدایت همزمان 8 موشک است. از این نظر می‌توان سوم خرداد را معادل 66% از توان سامانه S-300PMU-1 دانست که در آینده نیز این توان قابل ارتقاء خواهد بود.

پرتابگر موشک سامانه سوم خرداد مجهز به رادار آرایه فازی

به گزارش مشرق، در سامانه سوم خرداد با الگوبرداری از سامانه پیشرفته میانبرد روسی Buk-M2E روی خودروهای پرتابگر موشک، رادارهای مربوط به رهگیری اهداف و هدایت موشک نیز نصب شده است که ضمن افزایش پایداری سامانه در برابر تغییرات شرایط صحنه نبرد، افزایش قابلیت مقابله با جنگ الکترونیک و حملات دشمن، به استقلال بیشتر واحدهای پرتابگر از سامانه‌های رادارهای کشف و ردگیری و فرماندهی آتشبار موشکی نیز منجر می‌شود.
رادار مورد استفاده در پرتابگرهای موشک سامانه سوم خرداد از نوع آرایه فازی فعال بوده و از کنار هم قرار گرفتن 1700 المان تشکیل شده است. موقعیت استقرار این نوع از رادارها به دلیل ماهیت عملکردشان به سختی توسط سامانه‌های دشمن قابل مشخص شدن به طور دقیق است و از این بابت نیز به افزایش بقاپذیری رزمی سامانه سوم خرداد در برابر حملات دشمن می‌انجامد.
در جریان بازدید مقام معظم رهبری و فرماندهی کل قوا از نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه در اردیبهشت ماه سال جاری اعلام شد قرار است در آینده سامانه سوم خرداد با تجهیز به موشک‌هایی با برد 100 و 200 کیلومتر به سامانه‌ای دوربرد تبدیل شود.
با توجه به توانمندی سامانه فعلی در زمینه رادار، کنترل آتش، درگیری همزمان با چند هدف و تحرک بالا توانمندی بالقوه خوبی برای ایجاد یک سامانه دوربرد بر اساس آن وجود دارد. بنا بر این با بهره‌گیری از 2 موشک با بردهای بیشتر سامانه توسعه یافته بر اساس سوم خرداد عملاً قابلیت ایجاد 3 لایه دفاعی را در بردهای 50، 100 و 200 کیلومتر خواهد داشت.

نمایش آرایش اجزاء اصلی سامانه سوم خرداد (واحد فرماندهی، رادار کشف هدف و پرتابگرها)

در رویکرد استفاده از سامانه سوم خرداد به عنوان پایه‌ای برای تولید یک سامانه دوربرد نیز مزیت‌هایی نظیر استفاده از سامانه اس-200 برای این منظور قابل تصور است زیرا در سوم خرداد نیز تمامی اجزاء سامانه شامل رادار، کنترل آتش، مخابرات و ارتباطات اجزاء سامانه با هم و با شبکه پدافند هوایی، زیرسامانه‌های پردازش، قابلیت‌های جنگ الکترونیک و سایر اجزاء کامل شده‌اند.
بنا بر این افزودن موشک‌هایی با برد بالاتر به این سامانه راه حل نسبتاً سریعی برای رسیدن به یک سامانه دوربرد است. خصوصاً توانمندی درگیری همزمان با چندین هدف نیز از ابتدا در این سامانه وجود داشته و در گام بعدی تنها به افزایش آن اقدام خواهد شد.
متخصصان کشورمان بر اساس راهبردهای دفاعی کشور همواره در تلاش برای تأمین نیازهای نیروهای مسلح با اتکاء به توان داخلی هستند و برنامه‌های دستیابی به سامانه‌های پدافند هوایی موشکی دوربرد نیز در این راستا و در پاسخ به قرار گرفتن پدافند هوایی در اولویت اول از نگاه فرماندهی کل قوا تعریف شده است.
به نظر می‌رسد بهسازی سامانه اس-200 و تجهیز به موشک دوربرد جدید به عنوان سریعترین راه حل و توسعه باور-373 به عنوان یک پروژه بزرگ اساسی‌ترین راه حل رفع نیاز فوق بوده است.
با عملیاتی شدن این سامانه امید دشمن برای زدن ضربات مؤثر از طریق قدرت هوایی بسیار کمرنگ خواهد شد همچنان که در مدت یک سالی که از رونمایی موشک صیاد-2 می‌گذرد به اذعان کارشناسان و رسانه‌های خارجی با وجود این موشک کار برای مهاجمین بسیار سخت شده است و در آینده نیز بسیار سخت‌تر خواهد شد.