آرایش یا خودباختگی فرهنگی؟
انسان ها به دلیل گرایش به زیبایی و زیبایی پسندی، همواره در پی لوازمی بوده اند که از آن طریق بتوانند، به میزان زیبایی خود بیفزایند. این امر هم از جهت جامعه شناسی و هم از منظر روانشناسی، در تمام نقاط جهان مصداق داشته است و هر منطقه با توجه به فرهنگ، آداب و رسوم و نوع نگاهش به فرد، به دنبال استفاده از این لوازم می رفته است. در ایران از زمان باستان این امر شایع بوده است و در نقش های باقیمانده از تمدن های هخامنشی، ساسانی و... کاربرد لوازم آرایشی به وضوح مشاهده می شود. در مناطق مختلف کشور نیز نوع آرایش با توجه به فرهنگ آن منطقه بوده است.
برای مثال در ایلات و عشایر ما خالکوبی از جمله موارد آرایشی بوده که بر روی پیشانی یا بین انگشت شست و اشاره انجام می شده است، اما باید این امر را نیز مدنظر داشت که آرایش کردن از دیرباز یک پدیده جهانی بوده که از منظر جامعه شناسی، مردم شناسی و روانشناسی در بین اقوام گوناگون و با فرهنگ های مختلف، متفاوت بوده است. در مصر باستان و در تمامی مجسمه های باقیمانده از آن زمان نه تنها زنان که مردان نیز آرایش شده بودند، در چین ابروها را قرینه درست می کردند و از پودرهای زیاد استفاده می شد و... این مورد در تمامی تمدن های کهن دیگر نیز وجود داشته و کاربرد آنها نیز امری عادی تلقی می شده است. اما فارغ از مباحث جامعه شناختی این مبحث، آنچه افراد را به سمت آرایش سوق می داده، تاثیرات روانی ناشی از این کار بوده است. آرایش کردن همواره عامل انتقال آرامش روحی به افراد بوده است، زیرا به این وسیله بیش از گذشته مورد پسند جامعه قرار می گرفتند. فرد هیچ گاه آرامش روحی پیدا نمی کند، مگر آنکه جامعه این آرامش را به او بدهد، چرا که آرامش روانی امری ذاتی و فطری نیست، بلکه فرد زیبایی را می خواهد که جامعه اش آن را بپسندد.
برای مثال وقتی افراد در قوم بوکا دندان نیش خود را می کشند، این به آن دلیل است که جامعه از این کار استقبال می کند و آنها به دلیل این استقبال دست به چنین کاری می زنند. به این ترتیب چنانچه حرکت فرد مناسب با هنجارها و ارزش های جامعه باشد، جامعه نیز به راحتی از او استقبال کرده و او را تایید می کند و این امر سبب می شود که فرد به امنیت خاطر دست یابد.
در عین حال چنانچه فرد خلاف هنجارهای جامعه در زمینه آرایش کردن، رفتار کند، و این امر را بخواهد با مواردی چون افزایش میزان آرایش نشان دهد؛ خود می تواند، عامل آسیب باشد. زمانی می توان از امری تحت عنوان آسیب نام برد که جامعه آن را نپذیرد، آن را زشت بداند و به شکل دیگری با آن برخورد کند. در این حالت هم فرد از این امر آسیب می پذیرد و هم جامعه. این مورد می تواند حتی صدمات روانی جبران ناپذیری برای فرد ایجاد کند و از سوی دیگر وقتی فرد دچار صدمه روانی شود، سایر افراد جامعه نیز در نوع خود از این صدمات متضرر خواهند شد.
متاسفانه در حال حاضر در جامعه ما آرایش کردن در برخی از موارد به این شکل دچار شده و آن شکل عادی خود را از دست داده است، افزایش یافتن میزان استفاده از لوازم آرایش بیش از استانداردها و چارچوب های مورد پذیرش در جامعه یکی از این موارد است. از سوی دیگر با افزایش میزان آرایش در سنین پایین مواجه هستیم که این امر از جمله آسیب های اساسی در این راستا محسوب می شود. در بیشتر کشورهای دنیا، استفاده از لوازم آرایش در سنین بالا و توسط افراد مسن صورت می پذیرد که در کشور ما استفاده نوجوانان از این لوازم از جمله مواردی است که می تواند هم بهداشت جسمی و هم بهداشت روانی آنها را تحت تاثیر قرار دهد.
از سویی زمانی که این امر توسط افراد در سنین پایین صورت می گیرد در واقع نوعی دهن کجی آنها به جامعه و مورد تمسخر قرار دادن جامعه است. آنها می خواهند، خود را به این شکل نشان دهند و با پیروی نکردن از هنجارها و عرف جامعه در این خصوص بار روانی فشارهای مختلف را تخلیه کنند.
می خواهند بگویند هنجارهای مورد پذیرش قدما را قبول ندارند و از جمله لوازم ارائه این عدم پذیرش نیز می تواند، استفاده ابزاری از لوازم آرایش و در سنین پایین باشد. این فرد در نهایت از نظر روحی نیز دچار اختلال می شود و آرامش روانیش نیز در معرض آسیب قرار می گیرد؛ چرا که در بیشتر موارد آنها خود نیز می دانند که عملشان درست نیست.
اما زمینه ساز اصلی این مخاطره برای نوجوانان قبل از هر چیز بزرگسالان هستند که با در دسترس قرار دادن این لوازم و به سهولت، امکان استفاده را فراهم می کنند.
جوانان نیز که با هجوم تصاویر ارایه شده از رسانه ها مواجه هستند و از نزدیک شرایط سایر کشورهای دنیا را ندیده اند، با تبعیت از محتواهای تولیدی این رسانه ها، گمان می کنند، استفاده از این لوازم در تمامی نقاط جهان امری عادی است. عادی تلقی کردن استفاده گسترده از لوازم آرایش و علی الخصوص در سنین پایین که با تبعیت از برخی الگوها مانند بازیگران و... ایجاد می شود، در نهایت عامل خودباختگی فرهنگی این افراد است. این عدم شناخت و الگوبرداری نادرست، در کنار عدم کنترل کافی خانواده ها؛ خود می تواند تبعات جبران ناپذیری ایجاد کند که نه تنها در دختران که در پسران نیز بسیار شایع شده است و می تواند در نهایت به غریبه شدن آن فرد با جامعه بینجامد. از سوی دیگر ادامه این روند به تدریج در نسل های بعد نیز تاثیرات خود را برجا می گذارد و نسل بعدی نیز با این دریافت منحرف می شود.
